Nije prvi put da Srpska akademija nauka i umetnosti (SANU) izlazi iz svojih akademskih okvira i duboko zadire u političku stvarnost regiona, a pogotovo Bosne i Hercegovine. Posljednji primjer je izjava Koste Čavoškog, člana SANU-a i nekadašnjeg ideologa ratnog zločinca Radovana Karadžića, u kojoj poziva entitet Republiku Srpsku da prestane uplaćivati novac u državni budžet BiH. Taj poziv, iako u suštini pravno bezvrijedan, otkriva dublju strategiju koju je SANU još od 1980-ih godina pokušavala institucionalizirati: rastakanje BiH kao suverene, multietničke i cjelovite države.

Pravni teror pod plaštom “akademske” legitimnosti

Čavoški nije neznalica, nego iskusan pravnik koji vrlo dobro zna da entiteti nemaju međunarodnopravni subjektivitet, niti pravo da samostalno odlučuju o fiskalnim obavezama prema državi čiji su dio. I upravo zato njegova izjava nije slučajna – to je pokušaj da se kroz “pravno” argumentovan diskurs destabilizuje finansijski sistem BiH, u trenutku kada Visoki predstavnik pokušava osigurati minimalnu funkcionalnost države kroz tehnička sredstva za poštene izbore i provedbu sudskih presuda.

Poziv da Republika Srpska obustavi uplate u budžet BiH nije drugo nego poziv na pobunu protiv ustavnog poretka, koji je priznat od strane međunarodne zajednice, uključujući i Ujedinjene nacije.

Republika Srpska: Neto korisnik državnog budžeta!

Osim što je pravno i politički opasna, Čavoškova izjava je i ekonomski besmislena. Republika Srpska godinama prima više sredstava iz državnog budžeta nego što u njega uplaćuje. To uključuje finansiranje institucija u kojima predstavnici iz RS-a participiraju (državna ministarstva, Parlamentarna skupština, diplomatsko-konzularna mreža), kao i indirektne koristi poput međunarodnih grantova, pomoći, infrastrukturnih projekata i kredita koji se servisiraju iz zajedničkih sredstava.

Prema dostupnim analizama iz revizorskih izvještaja i ekonomskih bilansa, BiH budžet funkcioniše na principu solidarnosti i ravnoteže, pri čemu neto transferi idu u korist RS-a. Dakle, ne samo da RS nije finansijski oštećena, već koristi mehanizme koje istovremeno pokušava obezvrijediti.

SANU: Akademska fasada za imperijalne ambicije

Od Memoranduma SANU iz 1986. godine pa sve do danas, ova institucija nikada nije bila puki forum znanja i nauke. Ona je bila – i ostala – ideološki inkubator politike “srpskog sveta”, politike koja negira postojanje BiH, bošnjačkog naroda, genocid u Srebrenici i pravo manjinskih naroda da žive u miru. SANU nije pasivni posmatrač, nego aktivni učesnik u strategijama političkog i kulturnog rata protiv BiH, čiji su temelji udareni u Beogradu, a provode se u Banjoj Luci.

Kada govori Čavoški, ne govori samo pojedinac – govori glas jednog ideološkog sistema koji još uvijek sanja o “završetku posla” započetog devedesetih. Njegova bliskost s Karadžićem nije mrlja u biografiji, već potvrda kontinuiteta: intelektualna elita Srbije ne odustaje od projekta koji BiH vidi kao “privremenu grešku” u karti Balkana.

Visoki predstavnik kao meta, BiH kao taoc
Napadi na Christiana Schmidta i negiranje njegovog legitimiteta nisu motivisani brigom za pravni poredak, već strahom od njegove sposobnosti da prekine desetljeća neodgovornosti i institucionalne blokade. Odluke o preusmjeravanju akciznih sredstava i finansiranju izbornog procesa nisu politički činovi, već činovi očuvanja minimuma funkcionalnosti.

Upravo to smeta Čavoškom i krugu ljudi oko SANU-a – funkcionalna BiH je smetnja njihovoj viziji podjele. Schmidtov angažman u izbornoj reformi ne ugrožava RS, već ruši planove za kontrolu izbornog procesa u korist autoritarne vlasti i etnonacionalnog monopola.

Vrijeme je za otvoreni obračun s ideologijama destrukcije
Vrijeme je da se prestane s iluzijom da su ovakvi istupi “privatna mišljenja” akademskih građana. SANU ima institucionalnu odgovornost za kreiranje i održavanje ideološke podloge za ratne politike, a njeni članovi, poput Koste Čavoškog, direktno djeluju kao politički operativci. Bosna i Hercegovina, uz podršku međunarodne zajednice, mora početi tretirati ovakve pozive kao prijetnju po ustavni poredak i mir, a ne kao marginalne ekscese.

Ako se ideologije iz SANU-a ne delegitimiziraju, ne raskrinkaju i ne osude, oni će nastaviti trovati prostor BiH – kroz pravo, kulturu, jezik i, na kraju, oružje.