Carla Del Ponte bivša glavna tužiteljka Haškog tribunala je u samo jednoj rečenici prepoznala srž današnjeg problema država nastalih raspadom bivše Jugoslavije:

“Najveća prepreka pravdi nisu počinioci, nego političari koji ih štite i slave”!

U postsocijalističkim društvima nastalim raspadom bivše Jugoslavije, politička revizija istorijskih činjenica postala je dio svakodnevne političke borbe. S obzirom na to da je kolektivno sjećanje snažan temelj za izgradnju nacionalnog identiteta, istorija se koristi ne kao izvor znanja i razumijevanja, već kao političko oružje. Njome se želi oblikovati sadašnjost, opravdati prošli postupci, relativizirati odgovornost i stvoriti narativi koji pogoduju vladajućim elitama.

Tri decenije nakon ratova u bivšoj Jugoslaviji, borba za istinu o prošlosti još uvijek traje. Umjesto da istorija bude prostor pomirenja i učenja, ona je postala oružje u rukama političara koji je koriste za podjele, manipulaciju i očuvanje vlasti. Politička revizija istorije sve je prisutnija – i opasnija.

Period socijalističke Jugoslavije takođe je predmet političke reinterpretacije. U nekim državama (posebno u Hrvatskoj i Sloveniji), taj period se često prikazuje isključivo kroz prizmu represije, totalitarizma i ekonomske neefikasnosti. U Srbiji i BiH postoji ambivalentan odnos – s jedne strane se glorifikuje Tito i “zlatno doba”, dok se s druge strane kritikuje jugoslovenstvo kao opasna ideologija koja je “izbrisala” nacionalne identitete.

U svim državama nasljednicama bivše Jugoslavije, istorija se selektivno tumači i koristi za potrebe trenutne političke agende. Istina se dijeli po etničkim linijama: „naša stradanja“ se veličaju, „naši zločini“ ignorišu ili opravdavaju, dok se odgovornost prebacuje na druge.

U Srbiji, negiranje ili relativizacija genocida u Srebrenici je i dalje prisutna, uprkos presudama međunarodnih sudova. U Hrvatskoj, zločini tokom i nakon operacije „Oluja“ nad srpskim civilima i dalje su tabu tema u političkom prostoru.

Međutim, ni Federacija BiH nije izuzetak. Iako se često u javnosti prikazuje kao „žrtva agresije“, što jeste historijski tačno u mnogim aspektima, unutar Federacije se sve manje govori o zločinima koje su počinili pripadnici HVO-a nad Bošnjacima, posebno u srednjoj Bosni i Hercegovini i Hercegovini tokom 1993–94. U Federaciji BiH se takode ponekad previđaju zločini nad Hrvatima ili Srbima, naročito u srednjoj Bosni.

Obrazovni sistemi i mediji u svim državama bivše Jugoslavije često učestvuju u širenju politički korigovanih verzija istorije. Udžbenici istorije su lokalno kontrolisani i odražavaju političke interese vlasti. Učenici u Srbiji, Hrvatskoj i BiH uče potpuno različite verzije događaja poput raspada Jugoslavije, zločina, ili uloge različitih vojski.

Mediji dodatno pojačavaju podjele. Tabloidi i nacionalistički orijentisani mediji često promovišu istorijski revizionizam – veličanje ratnih zločinaca, osporavanje sudskih presuda i stvaranje osjećaja kolektivne nepravde. Time se potiče nacionalizam i sprečava objektivno sagledavanje prošlosti.

„Svi pričaju samo o svom stradanju, a o zločinima koje su počinili njihovi – šute,“ kaže jedan politolog iz Sarajeva. „To nije kultura sjećanja, to je kultura zaborava i selektivnog pamćenja.“

U obrazovnim sistemima entiteta i kantona, udžbenici istorije se pišu po etničkim matricama. Djeca uče potpuno različite narative o istim događajima. Revizionizam je institucionalizovan – ne kao naučna debata, već kao politička poruka.

Borba za istoriju postala je borba za identitet. Politička elita koristi reviziju prošlosti da bi održala moć, opravdala nacionalističku politiku i mobilisala biračko tijelo. Umjesto da građane povezuje kroz istinu, istorija ih razdvaja kroz mitove.

Kako je rekao britanski istoričar Eric Hobsbawm:

“Zloupotreba istorije može biti opasnija od njenog nepoznavanja.” Zar to nije vidljivi u svakom danu kojeg danas živimo?

U Bosni i Hercegovini, posljedice te zloupotrebe osjećaju se svakodnevno – u podijeljenim školama, podijeljenim narativima, podijeljenim društvima.

Dokle god se istorija koristi kao alat za političku manipulaciju, pomirenje i istinsko suočavanje sa prošlošću neće biti moguće.

Zločini ne poznaju etničku pripadnost – poznaju samo žrtve i odgovorne.

Vrijeme je da se prestane sa selektivnim sjećanjem i da se istina, ma koliko bila bolna, stavi ispred nacionalnih mitova. Jer samo kroz istinu – može postojati pravda. A bez pravde – nema ni trajnog mira.