Peti lokalni izbori na Kosovu od proglašenja nezavisnosti 2008. godine održat će se 12. oktobra, dok je drugi krug zakazan za 2. novembar. Izbori obuhvataju 38 opština, u kojima će se birati gradonačelnici i sastavi opštinskih skupština.

Međunarodni institut IFIMES već je objavio analizu pod naslovom: „Lokalni izbori na Kosovu 2025: Između institucionalne blokade i demokratskog testa” (29.9.2025.), dostupnu na linku: https://www.ifimes.org/ba/istrazivanja/lokalni-izbori-na-kosovu-2025-izmedu-institucionalne-blokade-i-demokratskog-testa/5616

Rezultati ovih izbora imaju presudan uticaj na političku stabilnost, integraciju manjina i međunarodni položaj Kosova. Ako Pokret Samoopredjeljenje (LVV) zadrži ili proširi kontrolu nad većinom opština, to bi osnažilo poziciju premijera Albina Kurtija u pregovorima s međunarodnim akterima, ali bi moglo produbiti unutrašnju polarizaciju, posebno ako opozicija i srpska zajednica ocijene da izbori nisu bili fer i transparentni.

S druge strane, uspjeh opozicionih stranaka (Demokratska partija Kosova – PDK, Demokratski savez Kosova – LDK, Alijansa za budućnost Kosova – AAK) mogao bi poslužiti kao katalizator za formiranje šire političke koalicije, koja bi preuzela inicijativu u stabilizaciji političke scene i ponovnom otvaranju dijaloga s Beogradom pod pokroviteljstvom EU.

Posebnu pažnju međunarodna zajednica usmjerava na implementaciju Evropskog plana za normalizaciju odnosa iz 2023. godine i njegovog aneksa iz Ohrida. Način sprovođenja lokalnih izbora poslužit će kao indikator spremnosti Kosova da poštuje međunarodne obaveze, posebno u vezi sa formiranjem Zajednice srpskih opština (ZSO) i zaštitom prava manjinskih zajednica.

Uloga međunarodnih aktera, posebno Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije, ostaje od ključne važnosti. Washington pokazuje određenu rezervisanost prema vladi Albina Kurtija zbog neispunjenih obaveza, iako Kosovo zauzima stratešku poziciju u američkoj politici na Zapadnom Balkanu. Brisel, s druge strane, nastoji održati dijalog putem mehanizama uslovljavanja i finansijske podrške. Unutar EU postoje različiti pristupi: Njemačka i Francuska zagovaraju snažniji pritisak i političku kontrolu nad kosovskom vlašću, dok zemlje poput Hrvatske i Slovenije preferiraju konstruktivan pristup i jačanje institucionalnog dijaloga. Otvara se pitanje koliko zemlje bivše zajedničke države zaista doprinose stabilizaciji Kosova, a koliko situaciju dodatno komplikuju.

NATO misija KFOR pojačala je prisustvo u osjetljivim područjima na sjeveru Kosova, signalizirajući procjenu nestabilnosti sigurnosne situacije. Iako ne očekuje veće incidente tokom lokalnih izbora, KFOR-ovo prisustvo ima i psihološki efekat – smiruje tenzije među srpskim stanovništvom, ali istovremeno podsjeća na neriješene političke i etničke sporove.

Rusija u oktobru 2025. predsjedava Vijećem sigurnosti UN, a na dnevnom redu očekuje se razmatranje pitanja Kosova i Bosne i Hercegovine.

U kontekstu Kosova, Rusija je neizbježan međunarodni akter, s obzirom na tradicionalne veze sa Srbijom i njen stav prema međunarodnom priznanju kosovske nezavisnosti. U lokalnim izborima njen uticaj može se sagledati kroz diplomatske aktivnosti usmjerene prema Beogradu, političke veze sa Srpskom listom, te medijske i informacijske aktivnosti. Rusija takođe posredno utiče na sigurnosni ambijent na sjeveru Kosova kroz praćenje potencijalnih kriznih situacija i izražavanje stavova prema jednostranim potezima Prištine.

Kroz ove aktivnosti, Rusija doprinosi oblikovanju regionalnog konteksta i ima ulogu u diskusijama o implementaciji Briselskog sporazuma i formiranju Zajednice srpskih opština (ZSO). Lokalni izbori 2025. stoga imaju i međunarodni značaj, pri čemu Moskva učestvuje kao jedan od relevantnih vanjskih aktera.

Kosovo ne funkcioniše u izolaciji. Politički procesi u susjednim zemljama – naročito Srbiji, Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji – direktno utiču na situaciju u Prištini. Mogući vanredni izbori u Srbiji 2026. mogli bi dodatno politizovati pitanje Kosova, dok promjene u Crnoj Gori i unutrašnje nesuglasice u Sjevernoj Makedoniji doprinose regionalnoj nestabilnosti. Pritom Albanija igra neizbježnu ulogu, pokušavajući preuzeti svojevrsno „starateljstvo” nad Kosovom.

Obavještajni i sigurnosni izvještaji ukazuju na prisustvo paralelnih struktura, transnacionalnih ekonomskih mreža i međunarodnog kriminala, što ozbiljno ugrožava regionalnu sigurnost. Lokalni izbori 2025. stoga predstavljaju ključni test sposobnosti kosovskih institucija da održe javni red i spriječe manipulacije izvaninstitucionalnih centara moći.

Jedan od ključnih izazova nakon lokalnih izbora biće odgovor na rastuće socioekonomske frustracije građana. Prema podacima Agencije za statistiku Kosova, stopa nezaposlenosti u 2024. iznosila je 10,8%, dok je stopa iseljavanja stanovništva, posebno nakon vizne liberalizacije, u stalnom porastu. Građani sve više traže konkretne rezultate u oblasti ekonomskog razvoja, infrastrukture i javnih usluga, a sve manje vjeruju u populističku i nacionalističku retoriku.

Opštine u kojima dijaspora ima značajan uticaj – poput Prištine, Prizrena, Peći, Đakovice i Gnjilana – suočavaju se s paradoksom: novčane doznake iz inostranstva stabilizuju lokalne budžete, ali istovremeno smanjuju pritisak na vlast da sprovede strukturne reforme i otvori nova radna mjesta. Lokalna administracija će stoga nakon izbora biti suočena s očekivanjima za većim stepenom transparentnosti i efikasnosti u korištenju javnih sredstava.

Ukoliko lokalni izbori budu sprovedeni u skladu s međunarodnim standardima, oni mogu otvoriti novu fazu u dijalogu između Beograda i Prištine. Ključno pitanje ostaje formiranje ZSO i implementacija postojećih sporazuma, uz posredovanje EU i podršku SAD. Evropska komisija već najavljuje da će ocjena izbora biti važan faktor u novom izvještaju o napretku Kosova, naročito u poglavljima koja se odnose na vladavinu prava, borbu protiv korupcije i zaštitu manjina.

Za Kosovo, povratak kredibiliteta na međunarodnoj sceni podrazumijeva političku stabilnost i konstruktivan odnos prema manjinama, posebno Srbima. Bez toga, evropske integracije ostaju deklarativni cilj bez realne osnove.

Srpska lista (SL) je jedan od značajnih političkih aktera na Kosovu, posebno u deset opština sa većinskim srpskim stanovništvom (Sjeverna Mitrovica, Zubin Potok, Leposavić, Zvečan, Gračanica, Štrpce, Klokot, Ranilug, Novo Brdo, Parteš), koje su predviđene za članstvo u Zajednici srpskih opština (ZSO) prema Briselskom sporazumu. SL funkcioniše kao veza između lokalnih zajednica i Beograda, te posebno učestvuje u političkim procesima na sjeveru Kosova uz snažnu podršku predsjednika Srbije Aleksandra Vučića.

Prisustvo SL u lokalnim institucijama omogućava stranci uticaj na odluke koje se tiču obrazovanja, zdravstva, kulture, infrastrukture i komunalnih usluga. SL također zagovara implementaciju Briselskog sporazuma i formiranje Zajednice srpskih opština (ZSO), što stvara okvir za zaštitu manjinskih prava i doprinosi stabilnosti političkog okruženja. Stranka takođe učestvuje u međunarodnom dijalogu između Kosova i Srbije pod pokroviteljstvom EU.

Kampanja SL fokusira se na očuvanje statusa opština sa srpskom većinom, jačanje institucionalne prisutnosti Srba i pravnu zaštitu zajednice. Iako je formalno politička stranka, SL ima tijesne veze sa institucijama u Beogradu, a njena izborna podrška može uticati na učešće Srba u kosovskim institucijama i percepciju Kosova u međunarodnom kontekstu.

Ukratko, Srpska lista je neizbježan faktor u političkom i institucionalnom kontekstu Kosova, a njen rezultat na izborima 2025. može imati uticaj na integraciju srpske zajednice i primjenu dogovorenih sporazuma, uključujući formiranje ZSO.

Lokalni izbori 2025. predstavljaju ključni test političke stabilnosti i strateškog položaja Kosova. Pokret Samoopredjeljenje (LVV), vodeća albanska stranka, i Srpska lista (SL), glavni predstavnik srpske zajednice, imaju presudnu ulogu u oblikovanju budućeg političkog pejzaža. Rezultati izbora neće odrediti samo raspodjelu lokalnih vlasti, već i sposobnost Kosova da integriše manjinske zajednice, osigura prava Srba i ojača institucionalnu stabilnost.

Učešće Srpske liste u lokalnim institucijama ključni je faktor očuvanja mira i sprečavanja etničke polarizacije, dok uspjeh LVV potvrđuje legitimitet vlade Albina Kurtija i jača poziciju Kosova u dijalogu s međunarodnim partnerima i Beogradom. Izbori nude priliku za novi početak – kroz konsolidaciju lokalne samouprave, reafirmaciju demokratskih vrijednosti i jačanje strateškog partnerstva sa Zapadom.

Ako izbori budu legitimni i transparentni, mogu postati temelj dugoročne stabilnosti Kosova, integracije Srba u institucije i jačanja evropskog i međunarodnog položaja zemlje. U suprotnom, Kosovo se suočava s rizikom institucionalne paralize, političke krize i međunarodne izolacije.

Ljubljana/Washington/Bruxelles/Priština, 7.oktobar 2025

Fusnota:
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN od 2018.godine. i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives”, link: https://www.europeanperspectives.org/en

(C) IFIMES 2021