Od gubitka svoje državne samostalnosti u srednjovjekovnom dobu 1463.godine Bosna i Hercegovina do polovine XX stoljeća egzistira kao posebna multikonfesionalna, multikulturna i prirodno geografska cjelina unutar otomanskog i austrougarskog carstva te Kraljevini Jugoslaviji do Šestojanuarske diktature kralja Aleksandra I Karađorđevića 1929.godine i ustroja Jugoslavije sa devet banovina.

U godinama Drugog svjetskog rata od 1941. do 1945.godine Bosna i Hercegovina postaje glavno poprište Narodnooslobodilačke i antifašističke borbe partizanskih snaga protiv okupacionih sila na Jugoslovenskom prostoru.

Unutar Narodnooslobodilačkog pokreta oblikuje se ideja ZAVNOBiH-a. Zasjedanje Antifašističkog vijeća Narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH), nakon organizacionih i političkih priprema održava se 25.novembra 1943. godine u Mrkonjić gradu. Na Prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a 247 delegata iz svih dijelova Bosne i Hercegovine donosi istorijsku odluku o obnovi i uspostavi državnosti Bosne i Hercegovine. Voljom vijećnika Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a Bosna i Hercegovina postaje federalna državna jedinica unutar Demokratske federativne Jugoslavije, ravnopravna sa drugih pet jugoslovenskih republika. Ovu odluku potvrđuje Drugo zasjedanje AVNOJ-a 29.novembra 1943.godine.

U trogodišnjoj narodnooslobodilačkoj i antifašističkoj borbi, građani i narodi Bosne i Hercegovine su izvojevali pravo da politički oblikuju i uređuju svoju domovinu Bosnu i Hercegovinu kao zbratimljenu i nedjeljivu državnu zajednicu, državnu zajednicu koja garantuje nacionalnu ravnopravnost Hrvata, Srba i Muslimana (Bošnjaka).

Državnost Bosne i Hercegovine kao federalne državne jedinice, unutar Demokratske federativne Jugoslavije, u pogledu uspostave državnih institucija izgrađuje se odlukama Drugog zasjedanja ZAVNOBiH-a (Sanski Most 1944.). Na ovom zasjedanju usvaja se Odluka o ustrojstvu i organizaciji Narodnooslobodilačkih odbora i Deklaracija o pravima građana kojom se garantuju demokratske slobode građana  kao individua i ravnopravnost bosanskohercegovačkih naroda.

Na Trećem zasjedanju ZAVNOBiH-a, u oslobođenom Sarajevu 1945.godine ZAVNOBiH prerasta u privremenu Narodnu skupštinu i donosi Zakon o formiranju Prve narodne vlade Federalne Bosne i Hercegovine.

Ustavno definisanje državnosti Bosne i Hercegovine na principima ZAVNOBiH-a izvodi se usvajanjem Prvog ustava Bosne i Hercegovine u Ustavotvornoj skupštini Federalne Bosne i Hercegovine 1946. godine. Od tada Bosna i Hercegovina egzistira kao narodna država republikanskog oblika.

U više od četiri decenije razvoja u miru, a u uslovima punog jedinstva u rukovođenju privrednim i društvenim razvojem Bosna i Hercegovina je od ranih 60-tih pa do 90-tih godina XX stoljeća postigla sveukupni napredak i preporod u oblasti ekonomskog i kulturnog razvoja. Izvela je reformu privrede iz bazne u prerađivačku privredu. Dostigla je zaposlenost od milion svojih žitelja. Postigla je demografski rast na preko četiri miliona stanovnika. Sva djeca osnovnoškolskog uzrasta su obuhvaćena osnovnim obrazovanjem. Uz sarajevski, formirani su banjalučki, tuzlanski i mostarski univerzitet. Osnovana je Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine (ANUBiH). Svih 109 opštinskih središta povezano je asfaltnim cestama sa Sarajevom kao glavnim gradom. Krajem 60-tih godina prošlog stoljeća donesena je odluka o istorijskom priznanju nacionalnog subjektiviteta muslimanskog (bošnjačkog) naroda. Potpuna nacionalna emancipacija muslimanskog naroda išla je uporedo sa istorijskim procesom jačanja samostalnosti i državnosti Bosne i Hercegovine u Jugoslovenskoj federaciji.

Kada je početkom 90-tih godina XX stoljeća disolucija Jugoslovenske federacije ušla u završnu fazu Bosna i Hercegovina se našla pred istorijskim izazovom da izvede političku pluralizaciju uvođenjem višestranačkog sistema i donese demokratsku odluku o svojoj političkoj budućnosti.

Višestranačka Skupština Bosne i Hercegovine, izabrana na prvim višestranačkim izborima 1990.godine, donosi u januaru 1992.godine, Odluku o raspisivanju referenduma građana o suverenom i nezavisnom državno-pravnom statusu  Bosne i Hercegovine. Sve stranke, vladajuće i opozicione su podržale odluku o referendumu građana, osim Karadžićeve Srpske demokratske stranke (SDS). Srpska demokratska stranka je sa Miloševićevim režimom zagovarala rušenje i negaciju istorijski oblikovane republičke državnosti Bosne i Hercegovine.

Građani su svojom demokratskom voljom sa 64% izlaska na referendum, i to iz svih naroda, i sa 99% podrške referendumskom pitanju odlučili da njihova zemlja, domovina i država dobije status suverene i nezavisne države. Na ovaj način građani su na demokratskoj i antifašističkoj osnovi odredili budućnost svoje Republike Bosne i Hercegovine. Poštujući volju građana, zemlje Evropske unije, SAD-a i veliki broj zemalja Svijeta je Bosni i Hercegovini dalo međunarodno priznanje početkom aprila mjeseca 1992.godine. Na osnovu tako izražene volje evropskih i drugih zemalja svijeta, Bosna i Hercegovina je 22.maja 1992.godine postala članica Organizacije Ujedinjenih nacija.

Sa svojim međunarodno priznatim granicama Bosna i Hercegovina je u posljednjoj deceniji XX stoljeća stekla međunarodno pravni subjektivitet. Sa referendumom građana i međunarodnim priznanjem suverenosti i integriteta demokratske snage Bosne i Hercegovine su odgovorile na izazov o podjeli i rušenju republičke državnosti Bosne i Hercegovine, u posljednjoj deceniji XX stoljeća.

Država Bosna i Hercegovina nije dočekala vrijeme da u miru razvija svoju suverenu državnost i nezavisnost. Miran tok razvoja državnosti zaustavljen je nametnutim agresivnim ratom Miloševićevog režima. Taj režim je krajem devedesetih godina prisvojio i pod svoju moć stavio bivšu Jugoslovensku Narodnu armiju. Snagom vojne moći JNA koja je od maja 1992.godine preimenovana u Vojsku Republike srpskog naroda, provedeno je etničko čišćenje nesrpskog stanovništva sa prostora zaokruženog pod nazivom Republika srpskog naroda. Počinjeni su masovni zločini nad civilima te genocid nad Bošnjacima u Srebrenici.

Demokratske i patriotske snage su organizovale otpor i odbranu suvereniteta, teritorijalnog integriteta i multietničkog bića Bosne i Hercegovine. Nosilac organizacije otpora i odbrane Bosne i Hercegovine bilo je multietničko Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine.

Ratno Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine je imalo političko jedinstvo za izvođenje poduhvata odbrane zemlje. To jedinstvo je definisano u Platformi o djelovanju Predsjedništva BiH u uslovima rata. U Platformi su reafirmisani principi ZAVNOBiH-a u novim istorijskim okolnostima. Na osnovama Platforme formirane su Oružane snage Republike Bosne i Hercegovine. Odbrambena aktivnost je vođena snagom Armije Republike Bosne i Hercegovine. Diplomatska aktivnost za postizanje mirovnog rješenja rata vođena je putem državne delegacije o postizanju mirovnih planova unutar međunarodnih mirovnih konferencija.

Nakon što su Sjedinjene Američke Države preuzele liderstvo u kreaciji mirovnih rješenja, uslijedio je Vašingtonski mirovni sporazum 1994.godine a potom Dejtonski mirovni sporazum 1995.godine.

Sa Dejtonskim mirovnim sporazumom od novembra 1995.godine, Bosna i Hercegovina ulazi u istorijsko doba izgradnje mira i izgradnje institucija države Bosne i Hercegovine na temelju internacionalizacije po osnovu ovlaštenja međunarodne zajednice i Evropske unije da imaju ulogu u izgradnji mira, izgradnji države Bosne i Hercegovine i njene integracije u evroatlantske institucije (Vijeće Evrope, Evropsku uniju i NATO savez). Izvjesno je da će se preuzimanjem evropske pravne stečevine kroz pregovore za članstvo Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju, dograditi rješenja u pogledu funkcionisanja institucija države Bosne i Hercegovine, koje su u znatnoj mjeri ograničene Dejtonskim ustavom.

Istorijski izazov na početku XXI stoljeća javlja se u obliku ubrzanja integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Jedan od glavnih faktora za ubrzanje integracije postaju geopolitičke promjene u Evropi i svijetu.

Mir u Evropi, a time i na Zapadnom Balkanu ugrožen je od 2022.godine invazijom Ruske federacije na teritorijalni integritet i suverenitet Ukrajine. Uviđajući tu opasnost, institucije Evropske unije su krajem 2023. i početkom 2024.godine donijele odluku da Bosna i Hercegovina dobije status kandidata za članstvo u Evropskoj uniji i Odluku o otvaranju pregovora za članstvo u EU.

Ostvarivanje članstva Bosne i Hercegovine u Evropskoj uniji za Bosnu i Hercegovinu znači rješenje izazova da država Bosna i Hercegovina egzistira kao demokratska, pravna i ekonomski prosperitetna država u zajednici slobodnih naroda i država u Evropi.

Građani imaju većinsku volju da njihova država Bosna i Hercegovina ubrzano dođe do članstva u Evropskoj uniji po mogućnosti do kraja treće decenije XXI stoljeća. Ubrzano kretanje ka tom cilju podrazumijeva sveobuhvatne mjere za funkcionisanje parlamentarne većine na nivou države Bosne i Hercegovine. Nužno je u vezi s tim kreirati jedinstvenu reformsku agendu i postići punu koordinaciju aktivnosti institucija međunarodne zajednice i Evropske unije na jednoj strani i vladajućih stranaka i organizacija civilnog društva na drugoj strani.

Nužno je zaustaviti razorno dejstvo etnonacionalnih politika i ojačati politički pluralizam na građanskim osnovama. Kao jedna od važnih poluga za ubrzanje integracije države Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju izdvaja se ugradnja evropske klauzule u Ustav Bosne i Hercegovine. Ovim bi se omogućilo ubrzano donošenje zakona kojim bi se preuzela pravna stečevina Evropske unije od strane Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine. U tom kontekstu biće nužno pojačati aktivnosti OHR-a, da na temelju bonskih ovlaštenja, sankcijama i raznim oblicima pritiska ukloni subjekte i aktere koji u javnom političkom prostoru zagovaraju blokade institucija države Bosne i Hercegovine, negiraju državu Bosnu i Hercegovinu, podrivaju Dejtonski mirovni sporazum i ugrožavaju mir. Nacionalizam koji zagovara secesiju Republike Srpske iz Bosne i Hercegovine, sve više postaje, prijetnja za mir, suverenitet i integritet države Bosne i Hercegovine. Velika je odgovornost međunarodne zajednice i demokratskih multietničkih snaga Bosne i Hercegovine da ubrzanjem integracije države Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju preveniraju vidne opasnosti destrukcije države Bosne i Hercegovine. Uz opasnosti od secesije nad Bosnom i Hercegovinom se nadvila i opasnost demografskog pražnjenja zbog enormne emigracije radno sposobnog stanovništva u zemlje Evropske unije.

Ljubljana/Sarajevo, 24.novembar 2024

Fusnote:
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN od 2018.godine i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives”.

(C) IFIMES 2021